(28/2/2022) Chuyện xứ điều-[Bài 8]–Hai doanh nhân một cuộc đời và Cuộc hành trình từ phương Đông

Họ chung một điểm là trước khi đến với cây điều rồi trở thành doanh nhân, họ đều là người lính. Hơn thế nữa họ cùng có một tình yêu cháy bỏng với cây điều...

Kỷ lục gia doanh nhân Nguyễn Đức Thanh

Chuyện làm điều của tôi kể ra thì rất dài dòng, xin tóm tắt như thế này:

Tôi sinh ra ở vùng quê nghèo, lớn lên đi bộ đội như trai làng quê tôi thời bấy giờ. Hoàn thành nghĩa vụ quốc tế tại chiến trường Lào, về nước ra quân, tôi theo học tại trường đại học Ngoại Thương khoá 18 (1977-1982). Ra trường được Bộ Công Thương phân công vào công tác tại Long An, làm việc ở công ty xuất nhập khẩu tỉnh.

Doanh nhân Nguyễn Đức Thanh nhận bằng xác lập Kỷ lục gia năm 2020.

Tại đây, tôi và các đồng nghiệp đã vượt qua rất nhiều khó khăn, thử thách, cuối cùng thì tôi cũng có được chút thành tích. Tôi có duyên với hạt điều từ năm 1989 từ nhóm của anh Nguyễn Văn Lãng thuộc công ty Lương Thực Thành phố Hồ Chí Minh thời kỳ 1990-2000. Chúng tôi đã đưa Long An từ tỉnh không có điều trở thành địa phương xuất khẩu hạt điều lớn nhất cả nước. Chưa hết, lúc đó Công ty Lafooco của chúng tôi còn được tỉnh chọn mặt gửi vàng cho làm cổ phần hóa thí điểm và chúng tôi cũng thành công, được đi báo cáo điển hình tại Hà Nội trước các vị lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước vào năm 1997.

Tôi cũng là người xuất khẩu hạt điều qua đường tiểu ngạch sang Trung Quốc đầu tiên của Việt Nam vào năm 1992. Trong suốt hơn 40 năm làm xuất nhập khẩu, tôi từng xuất khẩu nhiều mặt hàng: từ gạo, tiêu, nghệ, rau diếp cá, xương trâu bò, kẹo trứng chim và cả hạt điều nữa.

Thưa các bạn, ngày nay ở Long An ngành điều đã phát triển đi vào chiều sâu, nhiều doanh nghiệp FDI, một số tập đoàn lớn đã đầu tư vào ngành điều của tỉnh. Mọi thứ đang thay đổi nhưng có một thứ không thay đổi đó là tình cảm của chúng tôi đối với cây điều, cây một thời của người nghèo nhưng đã ban phát cho chúng tôi nhiều thứ: công ăn việc làm, phương tiện, nhà ở, con cái được nuôi dạy học hành tử tế. Cây điều đã làm thay đổi cuộc sống của hàng ngàn gia đình sống ven hai con sông Vàm Cỏ. Tận đáy lòng mình chúng tôi luôn tri ân những người nông dân đã một nắng hai sương làm nên hạt ngọc của đất trời. Tôi chắc rằng sau này dù có đi đâu về đâu nhưng anh em làm điều ở Long An sẽ còn nhớ mãi một thời cơ cực, có khi dữ dội nhưng trên hết trong chúng tôi vẫn là hai chữ “nghĩa tình".

Viết tới đây tôi chợt nhớ về một giọng ca vọng cổ:

“Ở tận sông Hồng em có biết

Quê hương anh cũng có dòng sông

Anh mãi gọi với lòng tha thiết

Vàm Cỏ Đông, ơi Vàm Cỏ Đông…"

Người xuất khẩu dầu hạt điều đầu tiên ở Việt Nam

Anh Nguyễn Thái Học nguyên là Chủ tịch Hiệp hội điều Việt Nam (Vinacas). Anh cũng là Tổng Giám đốc Công ty nông sản thực phẩm xuất khẩu tỉnh Đồng Nai (Donafoods). Chàng trai quê Hưng Hà, Thái Bình sinh năm 1959, tham gia bộ đội tình nguyện năm 1977, chiến đấu tại chiến trường Campuchia. Năm 1978 học trường sĩ quan lục quân 2, sau được giữ lại trường làm giáo viên. Ra quân năm 1985 về công tác tại Công ty thực phẩm tỉnh Đồng Nai, làm nhân viên phòng kế hoạch, rồi Phó phòng, Trưởng phòng, Phó Tổng giám đốc và trở thành Tổng Giám đốc một công ty lớn của tỉnh khi tuổi đời còn khá trẻ - 30 tuổi. Thời trai trẻ anh là doanh nhân rất thành đạt ở Đồng Nai và ở Hiệp hội điều Việt Nam.

Doanh nhân Nguyễn Thái Học (đứng bên phải). Ảnh:Donafoods.

Còn nhớ năm 1987, anh cùng tôi, anh Cầm ở công ty Fatimex, anh Vũ Thái Sơn ở Tổng Công ty Vinalimex sang Brazil dự Hội nghị điều quốc tế do Hiệp hội điều Brazil (Sindicaju) tổ chức. Khi đến tham quan nhà máy chế biến điều của bạn ở thành phố Fortaleza, tận mắt chứng kiến cách ép dầu vỏ hạt điều của bạn, về Việt Nam với tư cách là Chủ tịch Hiệp hội điều Việt Nam, anh đã ra Hà Nội báo cáo với Phó Thủ tướng Nguyễn Công Tạn. Anh kể lúc đó Phó Thủ tướng giao cho ngành điều phối hợp với Bộ Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn giải quyết phát triển bền vững cho ngành điều trước mắt tập trung 4 vấn đề:

Một là: Điều tra quy hoạch diện tích và nghiên cứu phát triển giống điều có năng suất cao.

Hai là: Nghiên cứu cải tiến công nghệ chế biến điều, thay lao động thủ công và đa dạng hóa sản phẩm để tiêu thụ trong nước và xuất khẩu.

Ba là: Giải quyết ngay vấn đề ô nhiễm môi trường trong chế biến điều, nhất là vỏ điều.

Bốn là: Phấn đấu là mặt hàng trong ngành nông nghiệp có giá trị xuất khẩu 1 tỷ USD/năm.

Anh bảo “Trước Phó Thủ tướng, tôi và Bộ trưởng Lê Huy Ngọ đã hứa là sẽ tìm giải pháp tốt nhất để đưa ngành điều Việt Nam phát triển bền vững, góp phần vào kinh tế nông nghiệp, nông thôn".

Về Đồng Nai, anh mời kỹ sư Phạm Văn Đẩu hợp tác với Công ty Donafoods đi điều tra, đánh giá vườn điều, còn bản thân anh thì đến các công ty dầu thực vật Đồng Nai, Bình Thuận tìm mua lại thiết bị ép quả cọ dầu nằm trong chương trình viện trợ của Liên Xô cho Việt Nam thời kỳ năm 1980 trong chương trình phát triển cây cọ dầu ở Đông Nam Bộ.

Anh mua được 4 máy ép dầu cũ. Anh về bàn với anh em trong Ban giám đốc Công ty ép vỏ điều lấy dầu xuất khẩu. Anh em nhiều lần sản xuất thử nhưng không thành công.

Anh mời anh Phạm Đình Thanh kỹ sư hóa công nghiệp vào nhà máy tìm giải pháp khắc phục. Bằng chuyên môn của mình anh Thanh khẳng định sản phẩm không đáp ứng được tiêu chuẩn xuất khẩu vào Châu Âu vì dầu không đủ độ nhớt.

Anh Thanh đưa ra giải pháp: đưa dầu ép từ vỏ nấu chung với dầu ra từ nồi chao để tăng độ nhớt. Sau đó thì anh Học đã mang dầu đi chào bán cho nhiều nước, trong đó có công ty của Tây Ban Nha nơi đang mua điều của Brazil. Vì là mặt hàng quá mới lại xuất khẩu sang thị trường khó tính là Châu Âu nên khách có vẻ không tin. Anh quyết định tặng công ty của Tây Ban Nha đó 2 container dầu điều tương đương với 40 tấn dầu điều.

Bẵng đi một thời gian, đến một ngày kia anh nhận được email của khách xác nhận đặt mua của công ty anh 20,000 tấn dầu/năm. Đó là năm 1999.

Anh Học còn kể năm sau tức năm 2000 công ty anh đã nhận được Bằng khen từ Bộ Công Thương về việc này và trong danh mục hàng xuất khẩu của Việt Nam từ đó chính thức có tên một sản phẩm mới “dầu điều xuất khẩu made in Vietnam".

Hôm tôi và anh Phạm Văn Đẩu lên thăm anh tại cơ sở mới: Công ty cổ phần nông sản thực phẩm Phước Tân nơi anh cùng một vài đồng nghiệp ở Công ty Donafoods nghỉ hưu lập ra để kinh doanh theo cách nói của anh “vui là chính", anh khoe: Hiện nay ở Đồng Nai và Bình Phước có cả trăm nhà máy ép vỏ điều lấy dầu xuất khẩu, lớn có nhỏ có, trong nước có, nước ngoài có, sản lượng ước đạt cả trăm ngàn tấn, thu về cho đất nước gần nửa tỷ USD/năm.

Anh còn kể cho tôi và kỹ sư Phạm Văn Đẩu nghe là trong cuộc đời binh nghiệp cũng như cuộc đời doanh nhân, anh đã nhận đến 600 giấy chứng nhận, bằng khen, giấy khen, huy chương các loại.

Vâng, cho đến tận bây giờ tôi vẫn hình dung ra hồi đó công ty Donafoods Đồng Nai, nhà máy điều của công ty Lương thực Sông Bé, Pygemaco Phú Yên, Fatimex Bình Thuận, Nitagrex Ninh Thuận đã đóng góp cho kinh tế xã hội ở địa phương và quốc gia rất lớn. Danh tiếng của nó, những đóng góp của nó cho đất nước, cho ngành điều Việt Nam vẫn còn mãi.

Cuộc hành trình từ phương Đông

Cuối cùng thì hạt điều Việt Nam anh là ai, anh từ đâu đến?

Tôi vừa nhận được tin cực vui là hạt điều Bình Phước nằm trong top 100 món ăn ngon nhất Việt Nam do tổ chức kỷ lục Việt Nam vinh danh. Nhưng chúng ta còn gì nữa. Xin mượn lời nhà văn Trần Phỏng Diều để kết luận câu chuyện xứ điều thế này:

"Kể từ những bước chân đầu tiên của lưu dân miền Trung vào khai khẩu vùng đất Nam Bộ đến nay đã có ba trăm năm lẻ, những dấu ấn của tổ tiên của tiền nhân còn lưu lại trên mảnh đất trù phú này biết bao kỳ vĩ, tạo nên những ấn tượng hào hùng của con người trong cuộc chiến với thiên nhiên. Cuối cùng ý chí và nghị lực của con người khi đã chiến thắng để lại một khoảng trời Nam mênh mông, bát ngát, bạt ngàn cây trái. Những con sông con chạch ngọn núi khe suối, tên ấp, tên làng đã đi vào lịch sử để lại những ấn tượng đậm nét cho cư dân vùng đất Phương Nam".

Theo nhà nghiên cứu về cây điều Phạm Văn Nguyên thì ở Việt Nam cây điều chính thức được thống kê trong bộ sách "Thực vật chí Nam bộ-Flova Cochiwchineensis" (Tác giả Joanis de Louveivo) 1788-1793 tập 1 trang 304.

Vùng trồng thí nghiệm sớm nhất ở Việt Nam là tại đồn điều cũ ở thôn Lệ Quyên, huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Khánh nay thuộc tỉnh Phú Yên. Cây trồng vào khoảng năm 1920. Theo ông Nguyên lúc đoàn đi khảo sát năm 1983 cây đã 60 tuổi. Theo người dân địa phương cây vẫn cho hạt hàng năm. Càng đi vào phía Nam vườn điều càng ít tuổi hơn: 40 tuổi ở Bình Thuận, Đồng Nai; 30 - 25 tuổi ở Bà Rịa - Vũng Tàu, Sông Bé. Ông bảo thủ phủ cây điều Việt Nam hiện nay là Bình Phước nhưng khi ấy ở Phước Long, Lộc Ninh, Bù Gia Mập vườn điều mới chỉ 15 đến 20 tuổi trồng khoảng năm 1965 đến 1970. Theo ông Kính và ông Châu lãnh đạo huyện Phước Long cũ, điều ở đây do dân di cư nơi khác mang hạt vào trồng. Cũng theo ông Phạm Văn Nguyên cây điều được trồng ở nước ta có lẽ từ khoảng 200 năm trước đến những năm 1980 thì các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ, Đông Nam Bộ và cả các tỉnh Tây Nguyên... mới lập dự án xin tiền nhà nước trồng điều (chương trình 327).

Còn theo tiến sĩ Hoàng Tuấn và nhà nghiên cứu Phạm Văn Đẩu thì cây điều vào nước ta bằng con đường tơ lụa. Có rất nhiều tài liệu quốc tế khẳng định Brazil là quê hương của các cây thảo quả như cà phê, ca cao, điều. Sau đó điều được mang sang Châu Phi, Ấn Độ, trồng trước khi vào Việt Nam. Lúc đầu điều được trồng ở các trang trại của người Pháp và người Việt ở các tỉnh ven biển Nam Trung Bộ, sau đó là Đông Nam Bộ và Tây Nguyên. Cây điều cũng có mặt ở Nam Bộ và một số đảo ngoài khơi thuộc các tỉnh phía Nam của Việt Nam

Theo tiến sĩ Hoàng Tuấn cây điều được trồng ở vùng Tuy An, Đồng Xuân, Sơn Thành, Sơn Hội tỉnh Phú Yên là do thương nhân Ấn Độ đem vào. Những năm đầu sau giải phóng tiến sĩ Tuấn được Bộ phân công vào công tác tại các tỉnh phía Nam Trung Bộ. Ông nói ở vùng Cheo Reo - Phú Bổn nơi thượng nguồn sông Ba, con sông do hai nhánh từ Gia Rai và từ Đắk Lắk hợp thành đổ về Đà Rằng, Tuy Hòa hình thành nên vựa lúa lớn nhất Nam Trung Bộ đó là đồng bằng Phú Yên. Ở đó có nông trường Bourbon trồng mía của người Pháp nơi người ta tìm thấy những cây điều gần 100 tuổi vào thập niên 70 của thế kỷ trước. Vào Ninh Thuận, Bình Thuận điều được trồng trên các đồi cát trắng và cát đỏ ở các huyện Tuy Phong, Bắc Bình, Hàm Tân...

Ở chiến khu Lê Hồng Phong thuộc huyện Tuy Phong của tỉnh Thuận Hải cũ, những người kháng chiến nơi đây đã kể lại cho ông Tuấn nghe là điều ở đây có từ rất sớm, đến nay vẫn có những cây gốc bự cả người ôm không xuể. Ông còn cho biết những năm 80 của thế kỷ trước phong trào trồng điều ở Thuận Hải (tỉnh cũ) được cổ súy rất dữ đến nỗi ông Tám Hiền nguyên là Bí thư Tỉnh ủy đã cho dán biểu ngữ lớn ở đường Trần Hưng Đạo thành phố Phan Thiết kêu gọi "người người trồng điều, nhà nhà trồng điều". Vào đến Đồng Nai điều được trồng nhiều ở vùng núi Chứa Chan, Gia Lào đổ dài về Long Khánh, Gia Tân, Gia Kiệm ngược lên Đạ Huoai, Đạ Tẻh...

Ở Bình Phước thủ phủ cây điều được các nhà nghiên cứu cho rằng ở Phước Long nơi có ngọn núi Bà Ná với những rừng điều ven con sông Bé nơi cư ngụ của nhiều sắc tộc từ người Kinh, người Hoa, người Stiêng, người Khơme... đều biết trồng điều. Ở vùng đất Nam Bộ điều cũng có nhiều ở vùng bảy núi An Giang. Năm 2000 trong một lần đi thăm di tích chiến tranh tại xã Ba Chúc, huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang, tôi có ghé thăm nhà máy chế biến điều của anh Út Phước Lý một người làm nông sản nổi tiếng ở Đồng Nai vào những năm 1990 đầu tư. Ông Tuấn còn cho biết tại các đảo ở cực Nam của tổ quốc như Phú Quốc, Nam Du, đảo Hải Tặc (tức Hòn Dốc) tỉnh Kiên Giang cũng có hàng ngàn ha điều.

Như vậy có thể thấy được rằng điều là cây du nhập vào nước ta, đầu tiên được trồng ở các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ, sau phát triển vào Đông Nam Bộ rồi xuống phía Nam. Gần như chắc chắn cây điều được du nhập vào Việt Nam đã hơn 200 năm. Và cho đến tận bây giờ dù có nhiều biến cố đổi thay nhưng nó vẫn trụ vững. Điều đó cho thấy sức sống mãnh liệt của cây điều, loại cây những năm gần đây mang lại giá trị kinh tế cao cho đất nước ta, tạo công ăn việc làm nuôi sống hàng triệu người dân trồng điều trên vùng đất Nam Trung Bộ, duyên hải Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và nhiều nơi khác.